Η λέξη recipe και η ελληνική λέξη συνταγή φαίνεται σήμερα να σημαίνουν το ίδιο πράγμα (οδηγίες για την παρασκευή ενός φαγητού). Ωστόσο, η ιστορία τους είναι πιο πλούσια και ενδιαφέρουσα. Και οι δύο λέξεις ξεκίνησαν την πορεία τους στον χώρο της ιατρικής, ως «φαρμακευτικές συνταγές», και αργότερα πέρασαν στη μαγειρική, αποκτώντας τη σημερινή τους γαστρονομική σημασία. Έτσι, δύο διαφορετικές γλωσσικές ρίζες κατέληξαν, μέσα από παράλληλες διαδρομές να συναντηθούν στην …κουζίνα.
Η λέξη recipe έχει μακρά ιστορία που ξεκινά από τα Λατινικά και η πορεία της σχετίζεται τόσο με την ιατρική όσο και με τη μαγειρική. Ας την ξετυλίξουμε:
Ετυμολογία της λέξης recipe
- Προέρχεται από το λατινικό ρήμα recipere = «λαμβάνω, παίρνω».
- Στον λατινικό προστακτικό τύπο: recipe = «πάρε!» ή «λάβετε!».
- Στον Μεσαίωνα, οι γιατροί έγραφαν τις ιατρικές συνταγές (φαρμακευτικά σκευάσματα) ξεκινώντας με το σύμβολο ℞, που είναι ακριβώς η συντομογραφία της λέξης recipe.
- Γι’ αυτό και μέχρι σήμερα στις φαρμακευτικές συνταγές διεθνώς συναντάμε το Rx.
- Στα αγγλικά, από τον 14ο αιώνα, η λέξη recipe σήμαινε «ιατρική συνταγή».
- Από τον 16ο–17ο αιώνα, η χρήση της επεκτάθηκε και στη μαγειρική → «μαγειρική συνταγή».
Ιστορική Εξέλιξη
Αρχαιότητα – Ρωμαϊκή εποχή
Το recipere χρησιμοποιήθηκε κυρίως από γιατρούς (όπως ο Γαληνός, ο Διοσκουρίδης) για φαρμακευτικά σκευάσματα.
Μεσαίωνας
Οι γιατροί έγραφαν τις συνταγές σε λατινικά, ξεκινώντας με το «Recipe: …».
Παράδειγμα: Recipe: herbae duas, aquam unum sextarium… («Πάρε: δύο βότανα, ένα λίτρο νερό…»).
Αναγέννηση (15ος–17ος αι.)
Ο όρος άρχισε να χρησιμοποιείται και στη μαγειρική, επειδή το μοτίβο γραφής ήταν ίδιο: «Πάρε αυτό, πρόσθεσε εκείνο».
Πρώτα μαγειρικά βιβλία σε Αγγλία, Γαλλία, Ιταλία, με τον όρο recipe.
18ος–19ος αιώνας
Σταδιακή επικράτηση της σημασίας «μαγειρική συνταγή».
Η λέξη prescription εξειδικεύτηκε για την ιατρική, ενώ recipe έμεινε στη μαγειρική.
Σύγχρονη χρήση
- Σήμερα η λέξη recipe σημαίνει κυρίως «μαγειρική συνταγή», αλλά έχει και μεταφορική χρήση:
- «a recipe for disaster» = «συνταγή για καταστροφή»
- «a recipe for success» = «συνταγή επιτυχίας».
- Το Rx (℞) παραμένει διεθνές σύμβολο για τη φαρμακευτική συνταγή (ένα υπόλειμμα της αρχικής λατινικής προστακτικής).
Συνοψίζοντας
Η λέξη recipe ξεκινά από το λατινικό recipere («πάρε»), χρησιμοποιήθηκε πρώτα στην ιατρική (ως φαρμακευτική συνταγή), και από τον 16ο αιώνα πέρασε στη μαγειρική, όπου και επικράτησε στη σύγχρονη χρήση. Το «Rx» που βλέπουμε σήμερα στα φάρμακα είναι ορατό απομεινάρι αυτής της ιστορίας.
Ας δούμε και την ελληνική λέξη συνταγή και πώς συνδέεται ιστορικά με την πορεία της λέξης recipe:
Ετυμολογία της ελληνικής λέξης συνταγή
- Προέρχεται από το ρήμα συντάσσω = «τακτοποιώ, διατάσσω, οργανώνω».
- Από εκεί έχουμε το ουσιαστικό συνταγή = «διάταξη, οδηγία που έχει συνταχθεί».
Στην ιατρική χρήση
- Από τα βυζαντινά χρόνια η λέξη συνταγή χρησιμοποιείται με τη σημασία της ιατρικής οδηγίας (prescription).
- Η «συνταγή του γιατρού» είναι ακριβώς το κείμενο/διάταξη που ορίζει τα φάρμακα και τις δόσεις.
- Δηλαδή, στον ρόλο που στα Λατινικά κάλυπτε το recipe.
Στη μαγειρική χρήση
- Αργότερα, η έννοια επεκτάθηκε και στη μαγειρική: «συνταγή μαγειρικής» = καταγραφή βημάτων και υλικών για την παρασκευή φαγητού.
- Αυτή η μεταφορά είναι σχεδόν παράλληλη με την αγγλική ιστορία του recipe: από την ιατρική → στη μαγειρική.
Σύγκριση recipe και συνταγή
| Στοιχείο | Recipe (Λατινικά → Αγγλικά) | Συνταγή (Ελληνικά) |
|---|---|---|
| Αρχική ρίζα | recipere = «πάρε, λάβε» | συντάσσω = «οργανώνω, διατάσσω» |
| Πρώτη χρήση | Ιατρική (φαρμακευτική συνταγή) | Ιατρική (οδηγία για φάρμακα) |
| Μεταγενέστερη χρήση | Μαγειρική (συνταγή φαγητού) | Μαγειρική (συνταγή φαγητού) |
| Σύμβολο | ℞ / Rx για φάρμακα | Δεν υπάρχει διεθνές σύμβολο, χρησιμοποιείται η ίδια λέξη «συνταγή» |
Συμπέρασμα
Η λέξη recipe και η ελληνική συνταγή ξεκίνησαν από διαφορετικές ρίζες (λατινικό recipere vs ελληνικό συντάσσω), αλλά ακολούθησαν παράλληλη σημασιολογική πορεία:
- πρώτα στην ιατρική (ως οδηγία/φαρμακευτική συνταγή),
- μετά και στη μαγειρική (ως οδηγία/μαγειρική συνταγή).
Δηλαδή, η λέξη που στα λατινικά σήμαινε «πάρε» και η λέξη που στα ελληνικά σήμαινε «διάταξη» κατέληξαν να σημαίνουν το ίδιο πράγμα στη μαγειρική!
Σχόλια 0